Birleşmiş Milletler’in (BM) küresel sorunları çözmedeki yetersizliği sık sık eleştiri konusu olurken, BM Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) 5 daimi üyesi ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin’in veto haklarını tamamen çıkarlarına göre kullanması krizlere müdahaleyi de imkansız kılıyor. Öncülüğünü Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yaptığı birçok lider ve devlet, BMGK’nın daha işlevsel hale getirilmesi için reform çağrısı yapıyor. Reform çağrısı kapsamında farklı grupların, BMGK üye sayısı, daimi üyelik ve veto yetkisi hakkında görüş ayrılıkları bulunuyor. Konsey üyesi Çin ve Rusya’nın da BMGK’nın “Batı tahakkümünde” olduğunu savunarak genişlemeye sıcak baktığı biliniyor. BM Şartı’nın 108’inci maddesine göre reform için tasarının, BM Genel Kurulu’nda 3’te 2 oranında onay alması gerekiyor. Ardından bu reform tasarısının, ulusal meclislerde de kabul edilmesi gerekli. Bu ülkeler arasında 5 daimi üyenin tamamının da bulunması şartlar arasında. Daimi üyelerin ayrıca ret oyu kullansa dahi Genel Kurul oturumuna katılması da gerekliliklerden birisi.
Brezilya, Almanya, Hindistan ve Japonya’nın oluşturduğu G4 grubu BM’de reform yapılmasını isteyenlerin başını çekiyor. Grubun, Mart 2023’teki ortak açıklamasında, BMGK’deki koltuk sayısının 25 veya 26’ya çıkarılması teklif edildi. Grup, kendilerinin arasında bulunduğu 6 ülkeye yeni daimi üyelik, 4 üyeye ise geçici üyelik talep ediyor. BMGK’ye alınmaları durumunda, G4, yeni daimi üyelerin en az 15 yıl veto haklarından feragat etmesini öneriyor.
54 üyeden oluşan Afrika Grubu da 26 üyeli bir BMGK önerisinde bulunarak, 2’si daimi, 2’si geçici Afrika ülkesine 4 üyelik istiyor. Grup, diğer daimi üyelerin 2’sinin Asya ülkelerinden, 1’er tane de Latin Amerika ve Batı Avrupa veya “Diğer Devletler Grubu”ndan olmasını teklif ediyor. Aynı zamanda, Asya’dan, Doğu Avrupa’dan ve Latin Amerika’dan veya Karayipler’den 1’er ülke için geçici üyelik talebinde bulunuluyor. Veto yetkisine karşı olan grup, bu yetki geçerliliğini koruduğu takdirde kendilerine de bu hakkın verilmesi gerektiğini savunuyor.
Bir diğer grup olan L.69 ise, Bolivya, Jamaika, Papua Yeni Gine gibi 32 ülkeden oluşuyor. Bu grup da BMGK’deki üye sayısının artmasından yana. L.69, BM üyesi ülkelerin yaklaşık yüzde 20’sine tekabül eden gelişmekte olan küçük ada ülkelerine, dönüşümlü BMGK üyeliği talep ediyor. Grup, BMGK’de Afrika, Asya, Latin Amerika, Karayipler, Batı Avrupa ile “Diğer Devletler Grubu” için de daimi üyelikleri savunuyor.
BM’ye üye Arap ülkelerinin oluşturduğu Arap Grubu da reform önerilerini destekliyor. BMGK’de genişleme durumunda Arap ülkelerine daimi üyelik verilmesini istiyor. Grup, son 80 yılda Arap coğrafyasında yaşanan krizlerde BMGK’ye daimi üye 5 ülkenin vetosuna bağlı kalınmasına karşı çıkıyor.
Arjantin, İtalya, İspanya, Kanada, Meksika, Pakistan gibi ülkelerin üyesi olduğu, Çin ve Endonezya’nın gözlemci olarak yer aldığı “Konsensüs için Birlik (KiB)” grubu da BMGK’de reform çağrısı yapıyor. Bu grubun önerisine göre, BMGK’de üye sayısı 26’ya çıkarılarak, 5 daimi üyenin statüsü korunuyor. Konseyin 20 geçici üyesi ise 2 yıllığına Genel Kurul’da belirleniyor. Geçici 20 üyenin 6’sının Afrika’dan, 5’inin Asya’dan, 4’ünün Latin Amerika ve Karayipler’den, 3’ünün Batı Avrupa’dan, 2’sinin ise Doğu Avrupa’dan seçilmesi öngörülüyor.
